Door de aanslag zijn wij allen aangeslagen. Met verbijstering zijn we getuigen geweest van de niets ontziende manier waarop een zwarte auto de afzetting doorbrak, toeschouwers ramde, bijna rakelings langs de bus met de koninklijke familie reed en tegen de Naald in Apeldoorn tot stilstand kwam. De dader is dood. Daarom blijft onopgehelderd wat hem bewoog. In de wereld waarin wij leven kan zoiets kennelijk gebeuren. Wat zegt dat over deze wereld? En wat zijn de gevolgen voor de toekomst?
De wereld waarin dit gebeurt is dezelfde wereld waarin van tijd tot tijd een schietende (ex-)scholier op en rond zijn (voormalige) school dood en verderf aanricht, of waar zelfs een kinderdagverblijf het mikpunt is van zulk blind geweld. Het vindt plaats in Amerika, maar evengoed in West-Europa. We zijn er niet mee klaar door te verklaren dat er van tijd tot tijd een ‘gevaarlijke gek’ opstaat die volstrekt onberekenbare dingen doet. Het heeft iets weg van een revanche op de maatschappij, waardoor de dader zich achtergesteld voelt en waartegenover hij zich wil laten gelden.
Hoe komt het zover dat iemand revanche wil nemen op de maatschappij? Het zou te maken kunnen hebben met de verregaande mate van individualisme, waardoor die maatschappij zich kenmerkt. Een gevolg daarvan is, dat mensen uiteindelijk op zichzelf teruggeworpen worden. Velen slagen erin vanuit dit individualisme een bevredigend leven op te bouwen met een interessante vriendenkring. Er zijn er echter ook die de aansluiting missen. Die kunnen zich buitengesloten voelen. En dat kan wrevel veroorzaken.
Voeg daarbij dat uitgerekend op koninginnedag zich een zeldzaam hoogtepunt van saamhorigheid en gemoedelijkheid manifesteert, zodat de ene mens in zijn ongewenste isolement bij deze gelegenheid zijn wrevel voelt toenemen. Het kan ertoe leiden dat hij een daad wil stellen als die welke wij nu hebben meegemaakt. Uiteindelijk een daad van protest, gevoed door jaloezie.
Als deze analyse juist is, heeft zij verstrekkende gevolgen. Voor de beveiliging van dergelijke evenementen betekent het, dat niet alleen met mogelijke terroristische dreigingen rekening moet worden gehouden, maar ook met dit soort niet ideologisch gemotiveerde eenmansacties. Op vitale punten dus forsere wegafzettingen op verschillende punten van de toeleidende wegen, zodat er meerdere hindernissen genomen moeten worden en de veiligheidsmensen eerder gealarmeerd kunnen zijn. Tegelijk realiseer ik me, dat niet alle risico’s kunnen worden voorkomen, wil er sprake kunnen blijven zijn van ontspannen publieke feestelijkheden.
De gebeurtenissen hebben natuurlijk gevolgen voor de invulling van koninginnedag in de toekomst. Daar wordt al veel over gezegd en geschreven. Dat laat ik rusten. Ingrijpender is wat hiermee samenhangt: het heeft gevolgen voor de invulling van het koningschap, en dan met name voor de manier waarop het staatshoofd communiceert met het volk. In de periode van koningin Beatrix is dat altijd in zo’n heerlijk ontspannen sfeer gegaan. Aan die periode is nu abrupt een einde gekomen.
Het zou me niet verbazen als zij mede in de schokkende ervaringen die ze heeft meegemaakt aanleiding ziet om binnen afzienbare tijd troonsafstand te doen. Haar stijl van koningschap heeft z’n tijd gehad. De onschuldige sfeer van de traditionele koninginnedag komt niet meer terug. Willem-Alexander, de beurt is nu aan jou om er op jouw manier invulling aan te geven.
We wachten af.
Voor één gegeven heeft de aanslag waarschijnlijk geen gevolgen: voor de ver gevorderde individualisering in de samenleving. Die laat zich hier van haar schadelijke kant zien. Toch zal daarin door deze gebeurtenissen geen keer worden gebracht.
Des te meer is het een aanleiding om ons erop te bezinnen. De gemeente van Christus kan een tegenwicht bieden. Maar ze kan het ook af laten weten.