Anderhalve week geleden vlogen twee christelijke theologen elkaar in de haren en moesten moslim gesprekspartners hen sussen. Dat is de indruk die achterblijft na het lezen van het verslag van een discussiebijeenkomst aan de VU in het Nederlands Dagblad van 7 december. Het gaat om de hoogleraar Bernhard Reitsma en de gepromoveerde predikant Willem Maarten Dekker. De vraag in het geding was: Vereren de moslims dezelfde God als de christenen? Ja, stelde de eerste van beide genoemden, nee, was de reactie van de tweede.
In het antwoord op deze vraag neigde ik vroeger naar een voorzichtig ja. Moslims vereren dezelfde God, er is er immers maar één, daar zijn moslims en christenen het over eens, alleen ze kennen Hem niet zo als Hij zich heeft geopenbaard. Een zwaarwegend argument was voor mij de positie van de joden die ook in één God geloven. Als je zegt dat moslims níet dezelfde God vereren als de christenen, omdat ze Hem niet erkennen als Vader, Zoon en heilige Geest, dan moet hetzelfde gelden voor orthodoxe joden. Zij vereren een andere god dan christenen, omdat ze God niet erkennen als Vader, Zoon en heilige Geest. Dat ging mij een stap te ver.
Inmiddels bevredigt die gedachtegang me niet meer. Niet dat ik de vraag nu met nee beantwoord, maar omdat ik ervan overtuigd ben geraakt dat de vraag verkeerd wordt gesteld. Om dat uit te leggen, volg ik een theologisch-filosofische argumentatie. De vraag: ‘Is Allah, de God/god van de moslims, dezelfde als de drie-ene God, de God van de christenen?’ is onduidelijk en daarom misleidend. De woordkeus suggereert dat je het hebt over een reële God/god die de moslims dienen. Maar dan móet hij wel dezelfde zijn als de God van de christenen, want er is er maar één. Echter, in werkelijkheid vergelijken we niet Allah met de drie-ene God, maar de voorstelling die moslims van ‘Allah’ hebben met de voorstelling die christenen hebben van de drie-ene God.
Als je de vraag op die manier stelt, is het antwoord duidelijk. Is de voorstelling die moslims hebben van Allah dezelfde als de voorstelling die christenen hebben van de drie-ene God? Het antwoord is niet moeilijk. Nee, die voorstellingen zijn niet dezelfde. Die voorstellingen komen op een aantal punten overeen: één God, Schepper, Hij is rechtvaardig en barmhartig, gaat ons verstand te boven, overziet alles, heeft de hand in wat er gebeurt, heeft een plan met de wereld, en zal de mensheid oordelen. Op andere essentiële punten lopen die voorstellingen uiteen. De volgende punten geven uitdrukking aan hoe christenen God zien in afwijking van de moslims: God is liefde, Vader, Zoon en Geest, Hij is mens geworden en heeft als mens geleden, Hij kan en wil in ons wonen.
Wat zeggen onze voorstellingen van God over wie God zelf is? Impliciet in die concepten is de overtuiging dat de God van wie wij ons een voorstelling maken ook werkelijke bestaat, en wel ongeveer zo als wij ons Hem voorstellen. Dit neemt niet weg dat onze voorstellingen van God beperkt zijn, en Hij veel groter, onbevattelijk, en soms verrassend anders is dan wij hadden gedacht. Dat heeft gevolgen voor onze beoordeling van het geloof van de moslims.
Bij wat wij over Hem kunnen stamelen, blijft God zelf een ondoordringbaar geheim. Dat maakt het onwenselijk in al te stellige bewoordingen de voorstellingen van anderen bij ‘God’ af te wijzen. Abraham, Mozes en Jesaja hebben de ware God ontmoet zonder Hem te kennen als Vader, Zoon en Geest, drie personen in één wezen. Zij hebben wel hemelse gestalten gezien en/of gehoord die uit naam van de ene God spraken. Maar wanneer joden en moslims de drie-eenheid en de identificatie van Jezus met de eeuwige Zoon ontkennen, hebben ze daarmee nog niet per definitie het geloof in de God van Abraham prijsgegeven.
Kort gezegd: De vraag of Allah dezelfde is als de drie-ene God is zinloos. De voorstellingen van moslims en christenen ten aanzien van ‘God’ zijn verschillend en kunnen niet met elkaar worden verzoend. Er zit altijd afstand tussen menselijke voorstellingen over God en wie God zelf is. Daarom moeten we voorzichtig zijn met grote woorden over anderen. Vanuit christelijk perspectief zeg ik dat bij moslims het zicht op de ene ware God wordt verduisterd. Maar dat is iets anders dan te zeggen dat zij geen ware gedachten over de ene ware God hebben bewaard.