Deel 1 van Stieg Larssons ‘Millennium trilogie’ was vorig jaar in Nederland het best verkochte boek, de absolute bestseller dus. Torenhoge stapels van de drie kloeke delen hebben we in de boekhandels kunnen zien liggen. De berichten op het journaal over de verfilming van dit deel ontketenden een ware stormloop op de drie delen. Ik heb ze zelf ook gekocht, en gelezen. Nog nooit heb ik met zoveel gemak en genoegen een hoeveelheid van 1770 pagina’s verwerkt, om niet te zeggen, verslonden.
Het is een doorgaand verhaal met dezelfde hoofdpersonen, de bij vrouwen populaire misdaadverslaggever Mikael Blomkvist en het schuwe, getraumatiseerde maar tegelijk hyperintelligente meisje Lisbeth Salander. Hij is erop uit om wereldwijde louche handelspraktijken te ontmaskeren en aan de kaak te stellen, zij is vervuld van wraakgevoelens om wat haar moeder en haarzelf is aangedaan: fysieke mishandeling, seksuele intimidatie en verregaand seksueel misbruik. Hun wegen kruisen elkaar, zij werken samen, gaan weer uiteen, maar komen toch weer in dezelfde maalstroom terecht. Ze raken verzeild in de handel in Baltische meisjes, die in Zweden gedwongen worden als prostituees te werken. De spanning wordt tot ongekende hoogten opgevoerd.
Toch hebben de boeken iets hypocriets. Aan de ene kant wordt zwaar ingezet op de bestrijding van misbruik van vrouwen. Veel mannen met een onbesproken buitenkant maar een bizarre sadistische seksuele binnenkant die ze in het geheim op vrouwen botvieren komen in beeld. Voor hen is geen genade. De lezer wordt meegenomen in de verontwaardiging over de slachtofferpositie waarin weerloze vrouwen telkens weer worden gebracht.
Aan de andere kant wordt een volstrekt vrije seksuele moraal uitgedragen. Mikael houdt er tegelijkertijd meerdere geliefden op na, die dat vaak ook van elkaar weten. Regelmatig gaat hij met zijn vrouwelijke compagnon naar bed, ook al is zij getrouwd. Haar man weet dat en heeft er geen bezwaar tegen. Lisbeth versiert mannen wanneer ze gewoon zin heeft in seks. Vrouwen hebben ook nooit problemen om in te gaan op de avances van Mikael. Ze zijn nooit ongesteld en hebben nooit verwarde gevoelens, op Lisbeth na, die zichzelf niet toestaat verliefd op hem te worden, en hem daarom volledig uit de weg gaat. Over het algemeen is de vrije liefde probleemloos, alsof het om bonobo-apen gaat.
Wat is hierin nu het onwaarachtige? Dat voorbijgegaan wordt aan het feit, dat de permissieve seksuele moraal enerzijds en het perverse sadistische machtsvertoon en de vrouwenhandel anderzijds in elkaars verlengde liggen. De overeenkomst is, dat het uitleven van seksuele begeerten in beide praktijken als vanzelfsprekend geaccepteerd wordt. Sommigen hebben zoveel aantrekkingskracht dat ze probleemloos aan hun trekken komen. Maar hoe zit dat met anderen, voor wie de bevrediging van hun seksuele verlangens minder vanzelfsprekend verloopt? Die raken erdoor geobsedeerd, die ontwikkelen gevoelens van jaloezie, rancune en frustratie. En die komen terecht op een weg van dwangmatige machtswellust.
Zo heeft het boek iets dubbels.
Hoe kan een schrijver beide met elkaar combineren? Enerzijds de verdediging van vrije seks zonder enige beperking, als het maar vrijwillig is, en anderzijds de strijd tegen seksuele uitspattingen ingegeven door geperverteerde fantasieën. We kunnen het de auteur niet meer vragen. In 2004 is hij op 50-jarige leeftijd overleden. Het succes van zijn boeken heeft hij niet meer meegemaakt. Maar hij heeft daardoor ook niet de gelegenheid gekregen rekenschap af te leggen aan de wereld.
Het is niet moeilijk te vermoeden welke kant ik uit wil. Kruistochten tegen vrouwenmisbruik, aandacht voor hun kwetsbare positie, protesten tegen de bagatellisering van de problemen, het is allemaal urgent. Maar dan moeten we wel dieper doorstoten tot de bron: tot de seksualisering van onze Westerse samenleving.