Het is voor mij een grote verrassing dat de Calvijnherdenking in Nederland zo is aangeslagen. Op de christelijke boekenbeurs van 2007 in Zwolle verzuchtte de heer Arjen van Trigt van Boekencentrum tegenover mij nog, dat hij en anderen niet wisten wat ze aan moesten met het jubileum van het 500ste geboortejaar van Calvijn. Calvijn was in historische zin zo’n kleurloze figuur, zeker in vergelijking met Luther. Intussen heeft Boekencentrum met de eenmalige uitgave van een glossy magazine over Calvijn midden in de roos geschoten. Proficiat.
En onvermoeibaar schrijft prof. Herman Selderhuis boeken over Calvijn, reist hij naar Berlijn, Genève en Dordt, geeft hij lezingen en wijkt hij niet van de zijde van onze koningin en de premier, zo lijkt het. Calvijn doet weer helemaal mee. Vanaf deze plaats betuig ik veel respect voor alle organisatoren.
Waaruit is die positieve aandacht te verklaren? Niet alleen uit organisatorische ijver en creativiteit, hoewel die er ongetwijfeld toe hebben bijgedragen. Ik denk dat drie factoren te onderscheiden zijn.
De eerste factor is onze Nederlandse volksaard. Wij typeren onszelf graag als een calvinistisch volkje: met een hoge arbeidsmoraal en een hang naar soberheid. De aandacht voor Calvijn is een appel op onze identiteit. We willen wel eens weten waar onze collectieve genen vandaan komen.
De tweede factor is de financiële crisis. Onze premier heeft daar internationaal en nationaal munt uit geslagen. Wij moeten terug naar degelijke bedrijfsvoering en verantwoorde bestedingen. Niet leven op de pof. Voor deze hoge morele standaard staat Calvijn model. De Calvijnherdenking kwam op het goede moment.
De derde factor is het nog steeds niet te verwaarlozen segment van onze bevolking dat zich voor zijn godsdienstige beleving afhankelijk weet van het theologische onderwijs en de geestelijke leiding van de reformator.
Een paar kanttekeningen zet ik wel bij deze hype. Die kritische houding is ongetwijfeld in de lijn van Calvijn. De eerste kanttekening betreft de verhouding van de persoon die herdacht wordt en de herdenking van die persoon. Daar zit een afstand tussen. Het is niet en de geest van Calvijn om de aandacht zo te laten cirkelen om een persoon. Hij zou het accent meer hebben willen leggen op de inhoud van zijn boodschap. Hij voelde zich maar een dienaar, een mensje uit het stof verrezen. Wij leven in een tijd waarin alles draait om personen: in de politiek, in de media, en in mindere mate ook in de kerk. Hier is de geest van Calvijn geweken. Helaas.
De tweede kanttekening betreft de manier waarop Calvijn omging met andersdenkenden. Daar zit een dubbelheid in. Enerzijds was hij zeer gedreven om naar consensus te streven met vertegenwoordigers van de reformatorische beweging in andere steden en gebieden: lutheranen, zwinglianen. Dan kon hij wel wat nuances in de formulering van de waarheid verdragen. Deze oecumenische gezindheid is goeddeels uit de calvinistische kerken verdwenen. Helaas.
Anderzijds kon hij zeer korte metten maken met andersdenkenden. In geschrifte schold hij hun de huid vol, in de praktijk stemde hij in met de voltrekking van de doodstraf aan hen die hij als ketters beschouwde. Hier is de geest van Calvijn niet geweken. Helaas.
Niet dat de brandstapels nog worden gestookt, maar nog steeds bestaat de neiging om andersdenkenden af te maken, niet letterlijk maar wel communicatief. Debunking noemen we dat tegenwoordig: Als er gevoelige thema’s in het geding zijn iedere aanleiding aangrijpen om iemands integriteit in twijfel te trekken en op die manier de persoon publiekelijk af te breken.
Het spijtige is, dat er zo een onoplosbare polarisatie ontstaat tussen vrijzinnigheid aan de ene en een rigide orthodoxie aan de andere kant. We ontnemen onszelf daardoor de ruimte om over belangrijke onderwerpen echt diep in debat te gaan.
Onze calvinistische traditie moet door nieuwe generaties weer opnieuw worden verwerkt tegen de achtergrond van de vragen en uitdagingen van die tijd.
Als we daar nog eens de goede gezindheid en de goede vorm voor zouden vinden!