Het verband van de Christelijke Gereformeerde Kerken dreigt uiteen te vallen. Dat is de vrees van ds. Jaap Brons, die hij uiteen heeft gezet in de brochure Kerk in crisistijd. Een van de oorzaken is een verregaande samenwerking van plaatselijke kerken met Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) en Hersteld Hervormde gemeenten. Daarbij spelen ook verschillen in prediking en liturgie een rol. In een reactie op het nieuws daarover hebben zes CGK predikanten zich in het ND van 30 april daarover uitgesproken en gezegd dat het met die dreiging wel mee lijkt te vallen.
Wanneer ik na mijn korte reactie als een van dat zestal verder op de geuite zorgen reflecteer, kom ik tot de vraag: wat raken we kwijt als inderdaad de CGK uiteen zouden vallen? Voor het behoud van wat zouden we ons moeten inzetten? Ik zet in op een principieel niveau met de stelling: ‘Christelijk gereformeerd bestaat niet’, die ik graag nader uitleg.
De CGK zelf hechten eraan dat hun naam goed geschreven wordt: Christelijke Gereformeerde Kerken, en niet: Christelijk Gereformeerde Kerken. Is het verschil van een stomme e dan zo groot? Ja, want zonder die stomme e wordt ‘Christelijk’ een bijwoord bij ‘Gereformeerd’. Het zou dan gaan om een speciaal soort gereformeerde kerk, net even iets beter dan de rest, die op een of andere manier minder christelijk gereformeerd is. Dat is niet de bedoeling. ‘Christelijk’ is een bijvoeglijk naamwoord bij Kerken. Je zou na ‘Christelijke’ ook een komma kunnen zetten: Christelijke, Gereformeerde Kerken.
Eigenlijk ís hiermee al gezegd: ‘christelijk gereformeerd’ bestaat niet. Wat bij de vraag ‘Wat is christelijk-gereformeerd?’ fungeert ‘christelijk’ onwillekeurig als bijwoord bij ‘gereformeerd’. En dat wilden we niet. We zouden de vraag moeten opsplitsen in twee vragen: ‘Wat is christelijk?’ en ‘Wat is gereformeerd?’ Op deze manier krijgt onze benadering van de kerk de oecumenische, katholieke breedte die de kerk van Christus verdient.
Daarmee krijgt de kwestie die in de tweede alinea is verwoord extra kracht: Wat is het belang van het bestaan van een afzonderlijk verband van Christelijke Gereformeerde Kerken? In de zes reacties zijn daarvoor wel enkele geestelijke waarden aangedragen, zoals dat we elkaar in de prediking blijven herkennen, of, meer ingevuld, een Schriftuurlijk-bevindelijke prediking, en dat we elkaar onderling vertrouwen.
Ik ben voldoende ingevoerd in de CGK om het pleidooi voor deze geestelijke prediking te begrijpen en te waarderen. Wel moet ik zeggen dat de formulering ‘Schriftuurlijk-bevindelijk’ erg beladen is met subcultureel piëtistisch gedachtegoed, té beladen om de breedte van ‘christelijk’ en ‘gereformeerd’ te kunnen bestrijken. Maar er zit iets in dat we moeten vasthouden, niet alleen om elkaar binnen de CGK te blijven herkennen en aanvaarden, maar om de geestelijke gemeenschap met iedere christen, van welke kerk of groep ook, te kunnen beleven.
Laten we proberen de basis van de onderlinge gemeenschap als broeders en zusters in het geloof en kinderen van één Vader. Dat is de gemeenschappelijke erkenning van Gods genadig omzien naar ons in zijn Zoon Jezus Christus en door de heilige Geest. Als wij naar elkaar uitspreken wat dit met ons doet, hoe dit ons leven bepaalt, waar we moeite mee hebben en hoe we elkaar daarin tot steun kunnen zijn, sporen we onszelf en elkaar aan eerlijk en openhartig te zijn. Dan achten we de ander belangrijker dan onszelf, dan geven we elkaar vertrouwen, waarderen we elkaar en houden we elkaar vast.
Dan vorm je een geestelijke gemeenschap die de kerkelijke gemeenschap inhoudelijk vult, en die kan leiden tot vormen van samenwerking die niet bij de grenzen van de CGK ophouden, maar de volle breedte van de christelijke, gereformeerde kerken beslaan.