Bij de presentatie van Kerkbalans enkele weken geleden is door Gerrit Westerveld het pleidooi gehouden de collecten in de kerkdienst voor de kerk af te schaffen en zich uitsluitend te concentreren op collecten voor goede doelen: zending en hulpverlening dichtbij en ver weg. Zijn argument: ‘Je gaat toch niet voor jezelf geven?’
Het streven is sympathiek, maar de argumentatie deugt niet. Om dat toe te lichten, begin ik met het laatste. Is het waar dat collecteren voor de instandhouding van de erediensten en andere kerkelijke activiteiten gelijk staat met ‘voor jezelf geven’? Wie deze opvatting aanhangt, heeft wel een mager idee van kerk-zijn, alsof de kerk iets is van onze liefhebberij, een project dat wij gaande houden om in onze eigen religieuze behoeften te voorzien. Dan gaat het om ‘onze’ kerk en in die kerk gaat het om de behartiging van onze belangen.
Als we zo over de kerk denken, zijn we bezig haar graf te delven. Een kerk die het product is van menselijke behoeften en belangen is ten dode opgeschreven. Die gaat ten onder zodra tegenstrijdige belangen om de voorrang gaan vechten. Dat er tegenstrijdige belangen zijn is niet zo moeilijk in te zien. Er is altijd een zekere spanning tussen behoudend en vooruitstrevend binnen de kerk. Die spanning is niet verkeerd. Zij laat iets zien van de interne worsteling om de traditie, het overgeleverde geloofsgoed, in nieuwe situaties adequaat toe te passen. Zodra we het op deze manier benaderen, zijn we het niveau van conflicterende belangen al ontstegen en weten we ons met elkaar dienstbaar aan een hoger belang, het bewaren van het geloofsgoed dat ons is toevertrouwd.
De kerk dient een hoger belang. De kerk staat in dienst van God en zijn rijk. De kerk is niet van ons, maar van onze Heer. In de grond van de zaak is zij geen mensenwerk. Zij is de voorlopige gestalte van het vervulde, nieuwe verbond. God roept haar in het aanzijn, Hij woont in haar en maakt van haar gebruik om mensen deel te geven aan zijn vrede. Dat mensen dat vaak niet hebben begrepen en daarom steeds weer hebben geprobeerd de kerk voor hun eigen kar te spannen is verdrietig genoeg, maar doet aan die fundamentele waarheid niets af.
Daarom is collecteren voor de kerk iets anders dan ‘voor jezelf geven’. Collecteren voor de kerk is geven aan God. Dit wordt in 1 Kronieken 29 in het gebed van David verwoord, wanneer hij God dankt voor de bereidwilligheid van het volk hun kostbaarheden af te staan voor de bouw van de tempel in Jeruzalem: ‘Alles is van U afkomstig, en wat wij U schenken komt uit uw hand’ (vs. 14).
Maar hoewel het argument niet deugt, het streven is wel sympathiek. Het zou niet nodig moeten zijn ten behoeve van de bestrijding van de tekorten op de kerkelijke balans via collecten de nog ontbrekende hele en halve eurootjes bij elkaar te halen. We weten toch als gemeente wat de vaste lasten zijn. Die kunnen we dan toch zeker via onze maandelijkse bijdrage samen opbrengen? Daarin beleven we dan onze verantwoordelijkheid en dankbaarheid jegens God! In de kerkdienst kan dan in de collecte alle aandacht uitgaan naar de naaste in nood.
Een bijzonder ondersteuning van deze praktijk ontvangen we uit een van de oude belijdenissen van de kerk van de Reformatie, de Heidelbergse catechismus. Die zegt in antwoord op vraag 103 naar de betekenis van het sabbatsgebod: ‘dat ik vooral … op de rustdag trouw tot Gods gemeente kom om Gods Woord te horen, de Sacramenten te gebruiken, God de Here openlijk aan te roepen en de armen christelijke hulp te betonen.’ Dat laatste laat zien dat de kerkdienst mede een diaconaal karakter heeft, gericht op hulp aan de armen. Het kan toch niet zo zijn dat de armen eronder te lijden hebben dat wij onze gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de instandhouding van de kerk onvoldoende verstaan. En dat gebeurt, zodra de financiële situatie een collecte voor de kerk onvermijdelijk maakt. Deze collecte eist zoveel aandacht op dat de collecte voor de armen naar het tweede plan verdwijnt. Dat is niet met een zuiver geweten te accepteren.