Heel herkenbaar is de impressie die Aad Kamsteeg gaf in zijn column in het ND van maandag 18 juli. Op vrijdagavond, het begin van de sabbat, bezocht hij de zogenoemde Klaagmuur in Jeruzalem en raakte onder de indruk van de intense godsdienstige beleving van gelovige joden die daar hun gebeden zegden, de Allerhoogste hun lofprijzingen toezongen en dansend de sabbat vierden. Toen ik zelf, nu ruim een jaar geleden, ook op een vrijdagavond die plek bezocht, was ik diep geroerd door alle uitingen van aanbidding, saamhorigheid en vreugdebetoon. Ik absorbeerde al wat ik waarnam en dacht : dit is de essentie van leven, leven met elkaar voor het aangezicht van God, in het centrum van de wereld.
Hier houdt mijn overeenstemming met Kamsteeg op. Hij probeert uit te leggen dat in het jodendom het leven van zwartgeklede (ultra-)orthodoxe gelovigen niet zwartgallig en wettisch is, maar dat hun geloofsbeleving juist doordrenkt is van blijdschap om de 613 ge- en verboden van de wet, in overeenstemming met het loflied op de wet bij uitstek, Psalm 119. Is dat helemaal waar? Enkele waarnemingen relativeren deze constatering. Ook mijn aanvankelijke verheven stemming is door nadere inzichten wat getemperd.
In de eerste plaats ziet Kamsteeg ten onrechte het orthodoxe jodendom dat mannen in zwarte pakken en met zwarte hoeden aanhangen als het prototype van het rabbijnse jodendom. Het rabbijnse jodendom is veel breder dan deze nazaten van Oost-Europese joden. Ook de liberale joodse gemeenten kennen rabbijnen, en buiten de specifieke groep van wat wij de (ultra-)orthodoxe joden noemen en waar de jongens bij hun slapen lange pijpenkrullen dragen, zijn er nog veel meer groeperingen die het gezag van de Thora en de Talmoed erkennen. Zo zijn er de conservatieve joden, die gewoon westers gekleed gaan, maar hun onderwerping aan de Thora willen combineren met een open oog voor de eisen van de tijd. Je kunt het rabbijnse jodendom niet over één kam scheren met het orthodoxe jodendom, en zeker niet met de variant die door zijn kleding zo in het oog loopt. Er is veel variatie en zelfs verdeeldheid, dat laatste doordat de (ultra-)orthodoxen een sterk afwijzende houding tegenover alle anderen innemen.
Vervolgens, deze laatste groep wordt door andere rabbijnse joden helemaal niet zo positief beoordeeld. Goed, de leden ervan kennen uitingen van vreugde, maar hun houding komt vaak als rigide en hooghartig over. De groep heeft voorrechten afgedwongen als vrijstelling van de dienstplicht en zelfs de plicht om door werk in eigen onderhoud te voorzien. Via toelagen worden zij in de gelegenheid gesteld hun hele leven zich bezig te houden met Thora-studie. Verder hebben zij hun opvatting doorgedrukt dat het plein voor de Klaagmuur tot synagogaal gebied werd verklaard zodat de vrouwen via een wand gescheiden moesten worden van de mannen, zoals in de niet-liberale synagogen voorgeschreven is, ook al had het opperrabbinaat vastgesteld dat het plein niet als synagoge hoefde te worden beschouwd. Anderen de wet voorschrijven en zich aan de eigen verantwoordelijkheid onttrekken, dat is het beeld dat in Israël zelf van hen bestaat.
Mijn laatste opmerking snijdt het diepst. In zijn artikel maakt Kamsteeg een wonderlijke draai. Hij schrijft: ‘Nu begrijp ik waarom de orthodoxie … weigert Joodse volgelingen van Jezus nog langer als Joden te zien. Bij dat alles gaat het de rabbijnen om handhaving van Gods wet, om de ziel van hun volk.’ Wat hij schrijft over de joodse weigering is juist, en die weerstand tegen joden die Jezus erkennen als Messias blijft niet beperkt tot de ultra-orthodoxie. Maar hoe kan hij in zijn waardering voor de Thora-vroomheid zo ver gaan en tegelijkertijd op grond daarvan de afwijzing van het geloof in Jezus begrijpen? Jezus’ onderricht draaide toch om de vervulling van de wet? Kan de vreugdevolle omgang met de wet door joden ons ten voorbeeld worden gesteld als die ertoe leidt Jezus Messias en zijn joodse volgelingen te verwerpen? Ik begrijp hier niets van.