Het stukje dat hieronder volgt is niet grondig gedocumenteerd. Het komt op uit gevoelens en indrukken. Toch is het daarmee mijns inziens niet waardeloos. In het marktdenken gaat het immers voortdurend om de beeldvorming en het sentiment dat door een naam wordt opgeroepen. Daar is iedere organisatie gevoelig voor, die een ‘product’ over de toonbank wil brengen, of dat nu commercieel of ideëel is. Zowel de VPRO als de EO willen iets overdragen aan de kijker en de luisteraar. Het belang dat zij daarbij hebben is zowel commercieel als ideëel. Kijkcijfers zijn belangrijk, maar ook: zich onderscheiden en daarmee het bestaansrecht in een veelkleurig pallet van programma’s bewijzen.
In mijn beeldvorming gaat de VPRO kritisch in op maatschappelijke ontwikkelingen. Soms loopt de omroep voorop in nieuwe trends die tot dan toe als aanstootgevend zijn ervaren, soms druist hij tegen opvattingen in en probeert hij kritisch bewustzijn te creëren en te bevorderen. Het beeld dat ik van de EO heb is zoeter. Het Familiediner is daarvan een voorbeeld, en ook het programma waarin beroemdheden van vroeger worden opgezocht. Ik signaleer een hoog Bert van Leeuwen-karakter. Niet dat ik iets tegen hem heb, maar zijn aandeel is nogal groot. Zo groot, dat hij mijn beeld van de EO bepaalt. Het lijkt wel of de EO erop uit is een intimiteit op te roepen als een soort algemene sfeer waarin op gegeven momenten het evangelie ter sprake kan worden gebracht.
De EO probeert ook wel eens kritisch te zijn. Ik denk aan de uitzending waarin werd getoond dat een zwaar gestoorde jongen aan de muur werd vastgeklonken. Maar uitgerekend die uitzending kreeg veel kritiek te verduren vanwege tendentieuze vragen en eenzijdigheid. Alsof de EO hier probeerde punten te scoren over de rug van een jongen en zijn moeder in een moeilijk te hanteren situatie. Dat beeld is blijven hangen.
De VPRO daarentegen kan scherp en ontdekkend zijn ook als daarmee de publieke opinie onder kritiek wordt gezet. Een voorbeeld daarvan is de meerdelige uitzending ‘Het snelle geld’, gepresenteerd door Jort Kelder, iemand die overigens niet wars is van het luxe rijkeluisleventje. Ademloos heb ik de aflevering over de jaren ’90 van de vorige eeuw gevolgd. Managers die megawinsten voor hun bedrijf behaalden en monsterovernames realiseerden, werden bejubeld door de aandeelhouders. Legio-Lease werd gepresenteerd als een manier waarop de gewone man in korte tijd mee kon delen in de magische vermenigvuldiging van het geld. De waanzin van het groeigeloof werd compromisloos onthuld op een rustige, beschrijvende manier.
Dat is nou typisch een uitzending van de VPRO, dacht ik. Beeldvorming natuurlijk, maar wel een die ergens op slaat. Ik zou willen dat de EO zich hieraan zou spiegelen. Dat past toch ook bij deze omroep. Het is een evangelische omroep toch op het lijf geschreven kritisch naar maatschappelijke ontwikkelingen te kijken en bij tijden de nek uit te steken voor een nieuwe, tot dan toe onpopulaire levensstijl. Misschien is de EO te lief en oefent hij zich onvoldoende om profetisch ontdekkend te zijn. Het evangelie is toch kritisch tot in de diepte van ons hart en in de breedte van de maatschappelijke verhoudingen. Voor mij zou het de EO in de uitvoering van zijn missie alleen maar geloofwaardiger maken, als hij zich daarop meer toelegde.