Inmiddels ben ik teruggekeerd van een vakantie in Frankrijk. Ja, ik heb daar een prima tijd gehad, dank u wel. Het is drie jaar geleden dat ik daar voor het laatst op vakantie was. Het is me opgevallen dat een aantal dingen in het dagelijks leven inmiddels anders zijn dan toen.
Contant betalen in de supermarkten is er bijna niet meer bij. Het gebeurt nagenoeg allemaal met bankpasjes, met de nodige vertraging voor het verifiëren van banksaldo en voor het zetten van een handtekening. Tegen het risico van overvallen natuurlijk.
Minstens even opvallend in dezelfde omgeving is het ontbreken van de plastic zakjes die voorheen in overvloedige mate werden verstreekt en waarin alle boodschappen werden gedeponeerd. Tegenwoordig is het visitekaartje van elke zichzelf respecterende ondernemer dat er rekening wordt gehouden met het milieu.
De derde opvallende verandering is het aantal flitsapparaten aan de kant van de weg om de automobilist ervan te weerhouden het gaspedaal te diep in te trappen. ‘Voor uw veiligheid en die van anderen’, is de bijgaande uitleg.
Aan de ene kant ben ik van die veranderingen onder de indruk. Uit de ervaringen met mijn studie psychologie weet ik hoe moeilijk het is om via gedragspsychologische interventies het gedrag van grote groepen mensen te beïnvloeden. Wat ik zojuist beschreef is toch in betrekkelijk korte tijd gelukt.
Vanuit dit oogpunt zou ik de bereikte resultaten kunnen spiegelen aan de eis tot gedragsverandering in het evangelie. Het moet toch mogelijk zijn om ons leven als christenen in te richten volgens patronen die overeenstemmen met de navolging van Christus en schadelijke leefpatronen achter ons te laten.
Aan de andere kant heb ik mijn twijfels over de grondigheid van de veranderingen. Voor een deel is het een kwestie van wennen. Een kredietkaart heeft ook z’n gemakken. Het gevaar dat je bestolen wordt is geringer, en je kunt al je uitgaven verifiëren via je afschriften. Zelf een of meer grote tassen meenemen over er een kopen is een kleine moeite. Snelheid beperken zonder boete is aantrekkelijker dan snel thuis met veel later een vordering van het gerechtelijk incassobureau. Een kwestie van eigen belangen afwegen. Met als gevolg dat als je weet dat er geen apparatuur staat opgesteld, je toch weer plankgas verder gaat.
Als ik dit aan de christelijke gedragsverandering spiegel, kan ik niet om de conclusie heen dat die veel dieper gaat. Die heeft te maken met innerlijk verlangen om aan Gods wil te beantwoorden.
Dat zou moeten betekenen dat wij die uiterlijke prikkels niet nodig hebben; dat we uit liefde tot Gods schepping ook zonder gezamelijke acties van de middenstand van plastic tasjes afzien, en dat we ook zonder flitspalen ons aan de maximum snelheid houden.
Ik vrees evenwel dat wij met elkaar als christenen deze overbodigheid van uiterlijke prikkels nog niet hebben aangetoond. Als ik daarin gelijk heb, moeten we misschien maar niet schromen om ook in de kerk soms streng tegen elkaar te zijn, en erop te hameren dat we niet de gelegenheid creëren om verkeerde keuzes te maken. Want dan gaat het fout en dan zwaait er wat. Bedoelt de Spreukendichter dit misschien als hij zegt dat een liefdevolle vader zijn kind de roede niet spaart? Het lijkt erop dat de schrijver aan de Hebreeën (hoofdstuk 12 vers 5 tot en met 13) het zo ongeveer heeft begrepen.