Gelukkig is de discussie rond zwarte piet weer even geluwd. Maar voor zij weer oplaait, wil ik de feiten graag even helder op een rij zetten. Hij werd afgeschilderd als toonbeeld van discriminatie, zo weggelopen uit ons eigen slavernijverleden. Tegenstanders van zwarte piet vinden dat niet kunnen. Op deze manier zet je de ondergeschikte positie van zwarten en je eigen blanke superioriteitsgevoel voort.
Maar het is nog erger met deze knecht van Sinterklaas dan in de discussie naar voren is gekomen. Het is niet toevallig dat Sinterklaas uit Spanje zwarte knechten meeneemt. Grote delen van het Iberische schiereiland zijn lange tijd overheerst geweest door de moren, afkomstig uit Noord-Afrika. Zij brachten de islamitische beschaving mee, en bedreigden daarmee het christelijke Europa. Pas aan het einde van de 15e eeuw zijn zij definitief verslagen en uit Europa verdreven.
Zwarte piet is niet een nazaat van de Afrikaanse slaven, maar van de dominante moren. Zij waren donker van tint en omhulden hun hoofd met een zwarte doek. In het optreden van zwarte piet zit van origine een soort leedvermaak. De lange tijd oppermachtige moren moeten nu een ondergeschikte rol spelen. Voortaan deelt de kerk de bevelen uit, in de persoon van een heilige bisschop.
Deze stand van zaken laat zich met nog een ander trekje verbinden. Die Noord-Afrikanen waren lange tijd berucht als zeerovers. Zij hadden het voorzien op blanke vrouwen en kinderen, die zij maar al te graag meenamen. Goed mogelijk dat zwarte piet daar zijn vroegere reputatie te danken had stoute kinderen in de zak mee te nemen naar Spanje.
Nu wordt het spannend. Achter de rol van zwarte piet gaat een stereotiep beeld schuil van Noord-Afrikaanse moslims voor wie je moet uitkijken: ze willen het voor het zeggen hebben en maken het dagelijks leven onveilig. En wij bezweren onze angst door hen te vernederen. We geven hen de positie van knecht en laten hen komische streken uithalen.
Niet altijd is deze herkomst begrepen. In de jaren ’80 van de vorige eeuw hadden de pieten dikke rode lippen en spraken ze met een Surinaams accent. Dat doet toch wel denken aan ‘die domme zwarten’, boven wie ‘wij’ ons verheven voelen.
Wat moeten we nu met deze erfenis aan? Is de rassendiscriminatie niet een te groot gevaar om met de ondergeschikte positie van zwarten te spelen? We herinneren ons uit het recente nieuws de Papoeavrouw die bij een betoging vóór zwarte piet werd aangevallen door boze zwart geschminkte demonstranten. En is de verhouding tot de moslims niet te precair om met stereotiepe beelden en vooroordelen te werken?
Ik zou willen zeggen: laat het vooral een spel zijn, dat alle vooroordelen en gevoelens van superioriteit relativeert. Als we het ludiek houden, worden we bewaard voor twee uitersten, voor een fanatieke strijd tegen en voor het behoud van zwarte piet. We kunnen er spelenderwijs mee omgaan, juist wanneer slavernij, racisme en moslimhaat geen vat op ons hebben. Dan zijn we ook in staat en bereid de vaste patronen te doorbreken; bijvoorbeeld door een witte of nog anders gekleurde piet.
Op deze manier doet het Sinterklaasfeest een beroep op ons allemaal. Je krijgt alleen de goedkeuring van Sint wanneer je bereid bent al je medemensen als gelijkwaardig te aanvaarden en iedereen een eerlijke kans te geven.