Eerder dit jaar is een opmerkelijk boek verschenen van de hand van prof. dr. Arnold Huijgen over het lezen van de Bijbel, getiteld Lezen en laten lezen: Gelovig omgaan met de Bijbel. Het gaat over hermeneutiek,dat is het onderdeel van de theologie dat zich buigt over de vraag hoe je de Bijbel moet opvatten en doorvertalen naar ons eigen leven. Het is de kunst van het verstaan van oude teksten, in ons geval de tekst van de Bijbel.
Wat Huijgen wil duidelijk maken is, dat we ten onrechte vaak het probleem van de toepassing van de Bijbel leggen bij het feit dat de Bijbel zo’n oud boek is uit zo’n andere tijd met andere culturele waarden. Vervolgens worden dan allerlei regels bedacht als een soort hermeneutische techniek om die oude teksten in het heden tot hun recht te laten komen. Concreet noemt hij de problemen die ons tegenwoordig bezighouden: over homoseksualiteit, de plaats van de vrouw en schepping of evolutie.
Volgens hem moet het anders. Het probleem ligt niet bij de Bijbel, maar bij ons. Naar de Bijbel moet je leren luisteren. God spreekt daarin tot ons hart. Wij ervaren weerstand om Gods Woord tot zijn recht te laten komen. Niet een probleemgestuurde benadering die focust op hete hangijzers helpt ons verder, maar een open, ontvankelijk, leeg gemoed waarin we God laten zeggen wat Hij ons te zeggen heeft. Het komt erop aan dat wij ons laten lezen door God. Het gaat in de Bijbel over ons. Die directe ervaring van de aanspraak door God is voor ons problematisch geworden. Het is van belang dat we die terugvinden. De auteur werkt dit uit door na te denken over de aard van Gods Woord, Christus als het midden van de Schrift, over waarheid en historiciteit, over gebed, meditatie en aanvechting bij Luther, over de Psalmen, over het tekort van de rede, het belang van de ziel, de richtinggevende betekenis van de drie-eenheid van God, over Bonhoeffer en over de Nederlandse theoloog Noordmans.
Dit boek van Huijgen is in de eerste plaats moedig. Hij wijst de historisch-kritische en hermeneutische methoden om de Schrift te lezen niet volledig af, ze schieten zijns inziens vooral tekort. Hij erkent dat niet bij alle verhalen die zich als historisch aandienen de historiciteit even belangrijk is. Bij de opstanding van Christus is die belangrijker dan bij de val van Jericho. De dominotheorie (‘als op één punt de historiciteit omvalt, vallen alle stenen om’). Hij wil rekening houden met oud-oosterse vertelconventies. Wat in die tijd voor aanvaardbaar werd gehouden is belangrijker dan wat voor onze rationele benadering acceptabel is. Het creationisme acht hij even rationeel als het evolutionisme. Juist dat rationele nekt ons en staat ons in de weg met een receptieve geest naar de Bijbel te luisteren. Het zijn gevoelige thema’s. Huijgen gaat ze niet uit de weg.
Behalve moedig is het boek ook geestelijk. Je wordt erdoor gesticht. De intensiteit die hij weet op te roepen bij het luisteren naar Gods Woord houdt je bij de les. We worden uitgenodigd en gestimuleerd om biddend de woorden van God op ons te laten inwerken en eerlijk de weerstanden die ze oproepen bij onszelf te onderzoeken. Daardoor heeft het boek ook overtuigingskracht. Tot op zekere hoogte, voeg ik eraan toe, maar dat komt later.
Een derde verdienste van het boek is, dat het uitnodigend is. Wanneer de auteur ingaat op de actuele vragen over de plaats van de vrouw, legt hij de nadruk op wat God daarin tot ons zegt over de schepselmatige verschillen tussen man en vrouw, waarbij hij op een frisse manier de teksten in hun zeggingskracht vertolkt. Zijn conclusies neigen in de richting van het conservatieve standpunt. Maar hij zet de hakken niet in het zand. Hij timmert zijn positie niet dicht. Hij erkent ruimhartig dat nog niet alle vragen beantwoord zijn. Daarmee nodigt hij andersdenkenden uit het gesprek voort te zetten zonder zichzelf in een stelling te verschansen.
Zulke bijdragen hebben we broodnodig om de polarisatie te doorbreken. Alleen tot onze schade verwaarlozen we de accenten die hier worden gezet. Toch vraag ik me af of zijn voorstel helemaal kan waarmaken wat het ambieert, anders gezegd: of je kunt volhouden dat we de rationele benadering kunnen vervangen door een meer geestelijke. Ik denk dat je ze moet combineren. Ik zie namelijk dat er allerlei vragen blijven liggen waarvan we mijns inziens toch wel degelijk rekenschap moeten geven. Dat vereist nadere analyse en logische reflectie. In een vervolg verklaar ik nader waar ik op doel.