In De Wekker van 15 maart 2019 wordt het thema van de New Perspective on Paul in twee artikelen aan de orde gesteld: nieuw zicht op Paulus, een interpretatiemodel dat inmiddels 30 jaar lang van zich doet spreken. Dat is een goede greep. Dit nieuwe perspectief op Paulus heeft namelijk grote gevolgen voor de beleving van ons kerk-zijn. Alleen, en dat is het jammere, het onderscheidende en vernieuwende van de New Perspective komt niet goed uit de verf.
In het eerste artikel stelt collega M. Bot de interpretaties van Maarten Luther en Tom Wright naast elkaar. Luther concentreerde zich op de diepte van de rechtvaardiging door het geloof, Wright richt zich op de breedte van de eenheid van de kerk. Bot benadrukt dat wij beide perspectieven nodig hebben. Daarin heeft hij gelijk, maar hij maakt niet duidelijk hoe die twee perspectieven bij elkaar komen, ofwel: hoe een hernieuwde interpretatie van de rechtvaardiging door het geloof tot een nieuw zicht op de eenheid van de kerk leidt.
Het tweede artikel is een interview van Arjan van Os met hoofddocent aan de Theologische Universiteit Apeldoorn M.C. Mulder. Terecht brengt hij naar voren dat vanuit het nieuwe perspectief de kritiek op de gangbare protestantse uitleg van Paulus is, dat die te veel beïnvloed wordt door de theologische strijd in de 16e eeuw tegen de verdiensteleer in de Rooms-Katholieke Kerk. Daardoor ligt er bij de interpretatie van Paulus een te eenzijdige nadruk op Paulus’ polemiek tegen de Joodse gedachte, aldus Mulder, dat een mens gerechtvaardigd moet worden door eigen werken. Hij beschouwt het nieuwe perspectief niet als een vervanging van het oude, maar als een heilzame correctie op eenzijdigheden.
Wat ik bij hem mis is de eigen context waarin de Joodse opvatting over ‘rechtvaardiging door de werken’ staat. Doordat hij die context buiten beschouwing laat, krijgen we in dit artikel ook geen zicht op het vernieuwende van het nieuwe perspectief. In zijn spreken over ‘gerechtvaardigd worden uit de werken’ als de grote dwaling waartegen Paulus zich keert, blijft hij hangen in het oude perspectief.
Om de New Perspective goed te verstaan moeten we ons realiseren dat Paulus maar niet in het algemeen zich keert tegen ‘rechtvaardiging door de werken’. Het gaat hem om de afwijzing van rechtvaardiging door wetswerken. En bij wetswerken denkt hij in de context van het geschil aan de joodse wet, de wet van Mozes. Waar hij tegenaan loopt is, dat joods gezinde christenen de joodse wet, met besnijdenis, sabbat, reinheidsvoorschriften en de rest, als voorwaarde willen stellen aan gelovigen uit de heidenen om tot de gemeente te mogen toetreden. Paulus wijst niet zozeer af dat je door je goede werken het heil kunt verdienen – het staat buiten kijf dat dit niet kan -, maar dat je je aan de joodse wet moet onderwerpen om gered te worden.
Doordat Paulus dit denken in termen van joodse voorwaarden afwijst, krijgt bij hem de kerk haar universele strekking als één kerk van gelovigen uit joden en heidenen. Hier ligt de verbinding tussen de diepte van rechtvaardiging door het geloof en de breedte van de eenheid van de kerk.
Maar hier komt ook de scherpte van Paulus aan het licht. Want de joodse wet was voor joden, al dan niet tot geloof in Christus gekomen, bepalend voor hun identiteit. Die identiteitsbepalende kenmerken willen zij algemeen geldig verklaren. Een goede kerk is in hun visie een kerk die zich daaraan houdt. Als Paulus hier een streep doorheen haalt, stuit dat deze mensen tegen de borst. Want je eigen identiteit, en zeker je identiteit als gelovige, ligt uitermate gevoelig. Dát hierdoor een streep moet is voor hem zonneklaar: al die wetten als voorwaarden zouden de kracht van de bevrijdende genade ondermijnen.
Hiermee komen allerlei discussies helemaal open te liggen. Terecht spreekt Bot over het belang van de eenheid van de kerken bij allerlei moeilijke vraagstukken: homoseksualiteit, vrouw en ambt, charismatische vernieuwing. De interessante vraag is nu: welk licht laat het nieuwe perspectief op Paulus hierover vallen? Allerlei traditionele wetten, joods of anderszins, mogen het evangelie niet in de weg staan. De eigen identiteit is ondergeschikt aan de breedte van het koninkrijk van God op aarde. Wat betekent dit voor die actuele vragen in onze eigen culturele situatie? Helaas komen deze vragen niet aan bod. Zij kúnnen ook niet goed aan bod komen, want een heldere theologische context ontbreekt.
De keuze voor het thema is dus prima. Maar de uitwerking schiet tekort. Eigenlijk verbaas ik me erover dat er zo weinig visie is op de implicaties die het nieuwe perspectief op Paulus voor theologie en kerk-zijn heeft.