Wij leven in het welvarende westen nog steeds achter een onzichtbare muur. Soms zien overheden zich genoodzaakt die muur zichtbaar te maken met prikkeldraad en patrouilleschepen voor de kust van Libië. Willen we dat? Maar als we die zichtbare muur weghalen, is ook de onzichtbare muur niet te handhaven. De kern van deze kolom is niet een pleidooi voor het een of ander, maar een bewustmaking van de alternatieven en het aandringen op een principiële keuze.
Wat is in essentie de onzichtbare muur? Dat is het geheel van beschermende maatregelen die onze welvaart in stand houden. Dat heeft te maken met buitengrenzen aan de EU, invoerbeperkingen, vestigingsbeperkingen en selectieve begunstiging van in- en export. Door die bevoordeling van de interne markt en het interne vrije verkeer ten opzichte van de buitenwereld kan het welvaartspeil worden gehandhaafd. Uit alle macht streven we naar een redelijk betrouwbare valuta, er zijn minimumvoorzieningen voor mensen die niet kunnen meedoen in het arbeidsproces, we houden een betaalbare gezondheidszorg in stand voor iedereen, en willen pensioenen die zoveel mogelijk waardevast zijn. Annex aan dit welvaartsaspect is het veiligheidsaspect. Vertrouwen in de economie gaat gepaard met het vertrouwen veilig over straat te kunnen gaan. Incidenten, vernielingen en terroristische dreigingen kosten geld en veroorzaken angst. Dit is niet goed voor het gevoel van welbevinden. Mensen worden er defensief en afwachtend van.
Het gevoel van welzijn en de welvaart komen onder druk te staan door de immense golf van vluchtelingen die Europa overspoelt. Zij doen een beroep op onze sociale voorzieningen. Zij hebben afwijkende ideeën over godsdienstvrijheid, vrijheid van meningsuiting en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Dat leidt op den duur gemakkelijk tot marginalisering en vervolgens radicalisering. Dat zijn factoren die de stabiliteit van onze westerse welvaart ondermijnen.
Profetische geluiden waarschuwen ons dat de druk op de samenleving te groot wordt. We hebben het al moeilijk genoeg met de euro, het bijeenhouden van de unie en het weerstaan van I.S. Bedoeld wordt: wij kunnen bij het aanvaarden van die vluchtelingenstroom ons welvaartsniveau en ons rechtsniveau niet handhaven. Mensenrechten worden afgewogen tegen burgerrechten (Paul Scheffer). De buitengrenzen moeten effectiever worden bewaakt en vluchtelingen minder massaal toegelaten, zo klinkt het. De onzichtbare muur moet door goede onderlinge samenwerking meer zichtbaar worden.
Hier zit een ethisch dilemma onder. De onzichtbare muur maakt mij, die erdoor beschermd wordt, meer waard dan iemand daarbuiten. Ik merk dat nergens zo schrijnend als wanneer ik in het hart van Afrika ben. Dat was ik driemaal in mijn leven. Als mij daar iets zou overkomen, zou alles in het werk worden gesteld mij in een goed geoutilleerde privékliniek te krijgen, die voor de inheemse bevolking gesloten blijft. Die stuit op een ondoordringbare muur die mij beschermt. Letterlijk blijkt mijn leven dan meer waard dan dat van anderen. Is het moreel verantwoord dat verschil door alles heen in stand te houden?
Naast het ethische dilemma dient zich ook een praktisch dilemma aan. Na de golf van oorlogsvluchtelingen staat er in Afrika al een golf van economische vluchtelingen op doorbreken; mensen op zoek naar enig perspectief in hun leven, en ze steken elkaar aan. Daarnaast en daarna kunnen we wachten op de volgende golf, die van de klimaatvluchtelingen, die de droogte en overstromingen als gevolg van de klimaatveranderingen ontvluchten. De vraag is of het ons zal lukken ons te verschansen achter onze onzichtbare muur, afgezien van of we het willen.
Wat zijn de opties? De ene is het tegenhouden van de grootste stroom vluchtelingen, met dank aan Hongarije, Oostenrijk, Turkije, zolang het duurt, en de VVD. Eigen bevolking eerst. De andere optie is zo gereguleerd mogelijke toelating, het aanvaarden van teruggang in welvaarts- en veiligheidsniveau, gezamenlijke actie om de oorzaken van het vluchtgedrag te bestrijden, diplomatiek, economisch en klimatologisch. Dat vraagt de bereidheid in te leveren. Ik pleit ervoor dat we duidelijk zijn. Daarvoor is nodig dat we de problematiek doordenken in haar omvang en tot in de consequenties voor ons persoonlijke leven. Daar zie ik nog te weinig van terug.
Deze blog is op 30 mei 2016 als column geplaatst in het Nederlands Dagblad.