Na de verkiezingen is de zucht van verlichting nog maar nauwelijks uitgeademd. De PVV is niet de grootste geworden. De trend van Brexit en Trump heeft zich niet doorgezet. Ook ik ben daar blij mee. Analisten plaatsen er wel kanttekeningen. Een deel van het populisme heeft zich gemanifesteerd in Denk, Forum voor Democratie en 50plus. En een deel van de populistische thema’s en het populistische jargon is overgenomen door de voorlieden van andere partijen, zoals Rutte en Buma. De boodschap is: mensen, reken je niet te snel rijk. Het populisme is nog steeds in opmars.
Met de kritiek op gevestigde partijen wordt mijns inziens met name aan Buma van het CDA geen recht gedaan. Hij pleitte tegen de mogelijkheid een dubbele nationaliteit te hebben en voor het leren en zingen van het Wilhelmus op school. En asielzoekers die de Nederlandse gastvrijheid misbruiken kunnen bij hem niet op pardon rekenen. Is dit een knieval voor het nationalisme dat door populistische leiders in het vaandel wordt gevoerd? Heeft Buma handig gebruik gemaakt van de heersende geest onder het electoraat om zo stemmenwinst te boeken en Wilders de wind uit de zeilen te nemen? Daarvoor klonk hij mij te oprecht.
Om meer recht te doen aan de situatie, moeten we ons realiseren wat veel PVV-stemmers beweegt in hun keuze. Door de globalisering en de vele asielzoekers die ons land hebben overspoeld, gaat voor hen het overzicht verloren. Ze voelen zich genomen door de ‘elite’ die het zo ver heeft laten komen. Bestaat die elite dan? Als georganiseerd verband misschien niet, maar wel als categorie mensen die het beter hebben, internationale verdragen sluiten en handhaven, niet alleen over handel, maar ook over de opvang van vluchtelingen en de rechten van Oost-Europeanen die hier komen werken. Ze bezuinigen op de zorg. Dit alles gaat tegen de wil van de gewone man in, maar naar zijn mening wordt niet gevraagd. Die ziet zijn omgeving veranderen en de kwalijke kanten van die veranderingen worden op hem afgewenteld. Geen wonder dat hij zich steeds minder thuis voelt.
Wat gebeurt hier? Het oude vertrouwde Nederland gaat op de schop. Dat is precies het Nederland waarover Jan Terlouw het had toen hij bij De wereld draait door het over het touwtje uit de brievenbus had. Dat touwtje is een sprekend symbool van het onderlinge vertrouwen dat mensen vroeger in elkaar hadden. Voor dat vertrouwen moet je elkaar kennen en weten waar je met elkaar aan toe bent.
Dat onderlinge vertrouwen is goeddeels verdwenen, mede als gevolg van de veelheid culturen waardoor ons land zich inmiddels kenmerkt, en waarvan diverse behoorlijk naar binnen gekeerd zijn. Er ontstaan wij-zij verhoudingen en dat schept weer karikaturen en stereotypen, met alle argwaan en tegenstellingen van dien.
Realiseren we ons ook dat veel van die Nederlandse PVV-burgers geen stabiele en veilige gemeenschap hebben buiten de eigen straat en wijk. Christenen hebben dan altijd nog een gemeente van geloofsgenoten bij wie ze erkenning en waardering vinden. Die is in principe veelkleurig als het om etnische achtergrond gaat, maar in overtuiging één. Kijk eens hoeveel beroering er in zo’n gemeente kan ontstaan wanneer allerlei veranderingen worden doorgevoerd en mensen zich niet meer thuis voelen in hun eigen kerk. Dat proces van vervreemding leidt tot protest.
Wat staat ons dus te doen? Dit, dat we bij alle verscheidenheid een gemeenschappelijke noemer zoeken waarop de maatschappij weer echt samen-leving kan worden. Dat is de legitieme kant van het populisme. Het is jammer dat Wilders dat niet in constructieve ideeën vertaalt. Iemand die dat wel doet is Sybrand van Haersma Buma. Hij streeft naar het herwinnen van de wereld van Jan Terlouw, waarin weer een touwtje uit de brievenbus kan hangen.