Jojanneke van den Berge begrijpt niet dat wij het bestaan van gedwongen prostitutie en vrouwenmishandeling in Nederland zo gemakkelijk accepteren. Zij wil met de documentaireserie voor de EO Jojanneke in de prostitutie verontwaardiging oproepen tegen deze misstanden. Iets vergelijkbaars gebeurde toen de paus het eilandje Lampedusa bezocht, waar vele vluchtelingen in gammele bootjes aanspoelden. Hij sprak er schande van hoe die mensen behandeld werden. Daarmee wist hij verontwaardiging te mobiliseren tegen de mensonwaardige situatie en keerde hij de probleemstelling om: niet ons probleem met de vluchtelingen maar hun probleem om te overleven kwam centraal te staan.
Verontwaardiging is een emotie die zich wellicht vaker van ons meester zou moeten maken. Ik betrap me er tenminste wel eens op dat ik een andere kant op kijk, en me liever bezighoud met de kwetsbare eurozone en de benzineprijs. Binnen de plaatselijke Raad van Kerken waren we op zoek naar een datum voor een interkerkelijke gebedsdienst voor de slachtoffers van ISIS. We bladerden onze agenda’s door en iemand merkte op: nee, niet op die datum, want dan ben ik op vakantie. Het had ook mijn opmerking kunnen zijn. Eerst de vakantie, en daarna de nood in de wereld.
Maar hoe wezenlijk verontwaardiging ook is, er zijn wel complicaties aan. Want er is zo veel dat verontwaardiging verdient. Denk aan de talrijke abortussen die worden gepleegd, aan de verwaarlozing van ouderen, aan de kinderarbeid in de textielbranche, bij het delven van grondstoffen en het slopen van hardware, aan de CO2-uitstoot, de weigering van de VS de klimaatverdragen te ondertekenen, het kappen van de tropische regenwouden, het gemak waarmee op de tv ‘God’ als stopwoord wordt gebruikt, de corruptie, de arrogantie van de macht, en nog veel meer. Het is eigenlijk te veel, want voor verontwaardiging moet je kunnen focussen.
Er is nog een probleem bij verontwaardiging. Veel verontwaardiging roept ook weer tegenverontwaardiging op. En welke van de twee is dan de zuivere? De manier waarop de vrouwen van de band Pussy Riot hun verontwaardiging uitten over hoe in Rusland de kerk aan de leiband van Poetin loopt, leidde tot verontwaardiging over hun heiligschennis in een kathedraal in Moskou. Atheïstische satire komt voort uit verontwaardiging, maar lokt op haar beurt vergelijkbare tegengevoelens uit. De verontwaardiging over het optreden van zwarte piet stuit op verontwaardiging over de roep hem af te schaffen. Pegida in Duitsland is verontwaardigd over de islamisering van de westerse samenleving, en roept op haar beurt de verontwaardiging op van velen die tegen discriminatie en voor gelijke rechten zijn.
Toch zou meer verontwaardiging ons niet ontsieren. In het ND van 16 januari wordt het succes van het boek Wake Up! vragenderwijs verklaard uit de behoefte aan steeds extremere geloofsverwachtingen en -belevingen. Het verontrustende daarvan is, dat dit kennelijk een onderliggende leegte vult. Het bekende evangelie inspireert niet meer. Als deze dieptepeiling juist is, zou de remedie voor dit euvel wel eens kunnen liggen in een grotere mate van verontwaardiging.
Verontwaardiging in welke zin? Toen Jezus bij het graf van Lazarus stond, was Hij ‘verbolgen in de geest en diep ontroerd’ (Johannes 11:33). Ik gebruik expres de vorige vertaling, omdat ik mijn twijfels heb over de weergave van de NBV, dat het verdriet Hem ergerde. Ik houd het erop dat zijn reactie er een was van verontwaardiging over de dood en wat die aanricht in het leven van mensen. Daarmee wijst Hij ons de weg in de verontwaardiging. Zij richt zich tegen wat indruist tegen Gods bedoeling en wat mensen ontluistert.
Laten wij groeien in verontwaardiging niet over wat onszelf benadeelt of bedreigt, maar over wat aan God en mensen geen recht doet. Daarin mogen we best selectief zijn, want je kunt nu eenmaal niet verontwaardigd zijn over alles tegelijk. Beschouw vervolgens het feit dat de verontwaardiging van anderen anders gericht is dan de jouwe, niet als een aanval op jouw thema. Zie het veeleer als een aanvulling. Ten slotte, wees beducht voor het verlammende gevoel van machteloosheid. Juist in de verontwaardiging tegen het kwaad staat ons een sterke Held terzijde. Hij staat garant voor de overwinning.
Deze blog stond op 26 januari 2015 als column in het ND.