Vrijgemaakte kerkorde: ‘als regel’

In het geheel genomen ben ik onder de indruk van de doortastendheid waarmee de synode van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) de kerkorde bij de tijd probeert te brengen. Op twee punten bleef ik echter haken achter de besluitvorming zoals daarover bericht is in het ND van 13 september. Dat is over het gebruik van de uitdrukkingen ‘als regel’ en ‘in beginsel’. Ik concentreer me op de eerste uitdrukking, maar op de tweede zou een soortgelijk commentaar te schrijven zijn.

De synode als bepaling opgenomen in de kerkorde, dat de kerkenraad ‘als regel twee maal per zondag’ de gemeente samenroept voor openbare kerkdiensten. Ik ga voorbij aan de overwegingen die tot deze formulering hebben geleid, en ook aan de vrees dat met de toevoeging ‘als regel’ er juist expliciet ruimte wordt gemaakt voor uitzonderingen op de regel. Het gaat mij om de toevoeging van ‘als regel’ in een regel. Dat is een merkwaardige verdubbeling die iets onthult over de omgang met regels.

Wanneer je zegt dat iets ‘als regel’ of ‘in de regel’ gebeurt, dan zeg je daarmee ook dat het buiten de regel niet altijd gebeurt. Dat is ook de normale gang van zaken in onze werkelijkheid. Je hebt regels, maar die regels moeten in de praktijk worden toegepast. En de praktijk is weerbarstig, zodat er wel eens van de regel wordt afgeweken, soms noodgedwongen, soms uit prudentie.

In dit licht zou het genoeg moeten zijn dat de synode als bepaling in de kerkorde opneemt dat de kerkenraad twee maal per zondag de gemeente samenroept voor openbare kerkdiensten. Dat dit ‘als regel’ gebeurt, hoeft niet apart te worden uitgesproken, want het is opgenomen ‘in de (kerkordelijke) regel’. Waar komt dan toch die behoefte vandaan expliciet in de regel uit te spreken dat de bepaling in de regel van kracht is?

Het verraadt mijns inziens een opvatting over regels waarin niet automatisch wordt bedacht dat de werkelijkheid altijd enigszins afwijkt van de regel; een rigide opvatting van regels dus, waarbij ervan wordt uitgegaan dat regels de werkelijkheid volledig dekken. Want alleen zo is de toevoeging ‘als regel’ een zinvolle aanvulling om uitdrukkelijk te erkennen dat er in dit geval buiten de regel meer aan de hand is dan de regel vastlegt. De merkwaardige verdubbeling onthult een merkwaardige kijk op regels.

Veel meer voor de hand ligt het inzicht dat de kerkorde per definitie bepaalt hoe het er ‘als regel’ in de kerken toegaat. De kerkorde is immers zelf die regel, en de kerkelijke praktijk is de werkelijkheid buiten die regel. De regel is regula (het Latijnse grondwoord), ze reguleert de praktijk, maar ze is geen mal waarin de werkelijkheid wordt geperst.

Deze benadering is ook theologisch het beste verdedigbaar. De werkelijkheid van Gods liefde in Christus wordt niet beheerst door regels, maar is een overmachtige geestelijke werkelijkheid die de regels achter zich laat. Erachteraan komen de regels, die niet overheersend maar dienstbaar zijn om mensen bij het leven in die werkelijkheid van God te bewaren. We worden niet gedomineerd door de letter, maar bezield en geleid door de Geest (2 Korintiërs 3).

Wat betekent dit voor onze omgang met de betreffende kerkorderegel? De regel is: De kerkenraad roept de gemeente twee maal per zondag samen voor openbare kerkdiensten. Dat is de algemene norm. Maar er is een realiteit buiten de regel. De regel blijft richtsnoer, maar de praktijk vraagt wel eens om eigen weg. Als we niet in deze souplesse met de regels kunnen omgaan, gaan we elkaar ermee om de oren slaan. Dan staan we misschien niet buiten de regel, maar wel buiten de werkelijkheid van de Geest.