In een vraaggesprek in het ND van 28 februari doet godsdienstsocioloog Gerard Dekker een belangrekkende uitspraak. Hij neemt waar dat kerken zich op basis van de Schrift eerst tegen veranderingen verzetten en deze later met eenzelfde beroep op de Schrift omarmen. Voorbeelden zijn democratie, vrouwenemancipatie, het gezag van de Bijbel en de verhouding van de eigen predikantenopleiding tot de wetenschappelijke wereld. Zijn beoordeling van deze omslag is, dat die de kerk volstrekt ongeloofwaardig maakt. Hij ziet de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) de vroegere synodaal gereformeerden achterna gaan in de modernisering, maar vindt dat niet erg. Hij pleit ervoor dat de kerk veranderingen positiever tegemoet treedt, en ze probeert te belichten vanuit het evangelie.
Er zouden nog meer voorbeelden te noemen zijn, zoals slavernij, apartheid, onvrijheid van godsdienst, zondagsheiliging, AOW, geboortebeperking. Ook de godsdienstsociologische benadering van de kerk valt eronder. Zijn studies uit de jaren 70 van de vorige eeuw werden tijdens mijn studies in Apeldoorn afgedaan als exponent van de grote horizontalisering van het evangelie, zoals die zich in die tijd voltrok in de Gereformeerde Kerken (synodaal). Je kon en mocht over de kerk alleen op theologische wijze spreken als het werk van de heilige Geest. Anders hield je je onledig met ongeloofstheorieën. Inmiddels is Dekker helemaal terug en wordt hij serieus gehoord in orthodoxe kring.
De waarneming van Dekker lijkt wel op een eerdere observatie van William James, psycholoog en filosoof uit het begin van de 20e eeuw. Hij trok het verschijnsel dat Dekker signaleert wat breder, en betrok die op veranderingsprocessen in het algemeen. Grote veranderingen stuiten eerst op veel verzet en kritiek, daarna is het een periode helemaal stil, en vervolgens worden ze aanvaard alsof het nooit anders is geweest.
Dat relativeert de weerstand tegen verandering behoorlijk. Maar misschien is deze gang van zaken ook wel onvermijdelijk. Er zijn nu eenmaal psychische processen aan het werk die ons helpen ons in de wereld te handhaven. Wij hebben onze vaste oriëntatiepunten nodig om de veelheid aan indrukken die wij opdoen te kunnen ordenen en ermee om te kunnen gaan. Dat maakt Dekkers advies van meet af aan opener tegenover veranderingen te staan wat problematisch.
Eén aspect heeft Dekker in zijn onderzoek niet meegenomen, en dat wordt door de gespreksleiders Gerard ter Horst en Peter Bergwerff accuraat gesignaleerd, dat is de invloed van deevangelicals. Die was er in de jaren 50 tot 90 van de vorige eeuw in de synodale kerk zo niet. Zou die er niet aan kunnen bijdragen dat de kerk dichter bij haar aloude fundament blijft en minder weg groeit van haar wortels?
Dekker blijft als eerlijke wetenschapper het antwoord schuldig. Het enige dat hij ervan zegt is, dat de ontwikkeling naar meer evangelicale geloofsbeleving geen ontwikkeling in de modern-gereformeerde richting is. Daar valt wel iets meer over te zeggen. De evangelicale beweging is voluit een exponent van het modernisme. Ze zoomt immers helemaal in op het individu met zijn subjectieve beleving. Tegelijk wil zij trouw zijn aan de Schrift. Wellicht kan dit een kerk behoeden voor een ontwikkeling richting horizontalisme en vrijzinnigheid.
Ik noemde het advies van Dekker dat we veranderingen niet meteen als bedreiging moeten beschouwen, maar die beter open tegemoet kunnen treden en vanuit het evangelie duiden, problematisch; problematisch omdat het zo niet werkt. Dat neemt echter niet weg dat er wel iets in zit, en dat je daarmee helemaal niet hoeft los te weken van de Bijbelse boodschap. Het Nieuwe Testament zelf wijst namelijk in deze richting. De wet heeft daar namelijk geen zelfstandige betekenis, maar is altijd dienstbaar aan het evangelie. De wet mag geen voorwaarde zijn.
Daarom, zodra als gevolg van culturele veranderingen men een wettelijke bepaling als een belemmering gaat ervaren die de toegang tot het bevrijdende evangelie in de weg staat, is ze niet goed en moet ze weg. Nee, nu niet meteen tegen dit veranderende inzicht te hoop lopen. Ik weet wel dat je hiermee een heel verkeerde kant uitgaat, zodra je dat bevrijdende evangelie op modieuze manieren gaat invullen en de kern daaruit verliest. Welnu, laten we ons daarop concentreren, dat we die bevrijdende boodschap zuiver bewaren en helder vertolken, dan wordt het belang van onze regels en de invloed van verandering daaraan gerelateerd.