In het ND van vrijdag 8 mei maakt Wim van der Schee een analyse van de coronamaatregelen die in Nederland en elders worden genomen. Ik ken hem als een scherpzinnige, zelfstandige denker met lef. Maar dat betekent niet dat hij altijd overtuigt. Op zijn analyse valt wel wat af te dingen.
Hij voert de methode van zelfgekozen en opgelegde vergrendeling van de samenleving terug op drie afgodische principes. Het eerste is: ‘je gezondheid is het belangrijkste wat je hebt’, het tweede: ‘iedereen heeft recht op de beste zorg’, en het derde: ‘je bent ervoor verantwoordelijk dat je de situatie onder controle hebt’. Met drie gevolgen. (1) We offeren alles voor onze gezondheid op, tot en met de menselijkheid in onze sociale contacten toe. (2) We leggen een overdreven accent op het aantal beschikbare bedden in de meest geavanceerde zorgsystemen: die van de intensieve verpleging. En (3) we doen er alles aan om ieder risico te vermijden, en gaan daarom angstvallig allen die tot de risicogroepen behoren uit de weg. In al die gevolgen beschadigen we onszelf en elkaar.
Is het waar dat we ons hebben laten leiden door de collectieve verering van onze gezondheid (eerste principe)? Van der Schee neemt zelf waar dat de voorrang die coronapatiënten krijgen ten koste gaat van patiënten met andere, al langer gangbare aandoeningen. Als de collectieve gezondheidsdevotie leidend was, dan zou die toch evengoed betrekking moeten hebben op mensen met andere levensbedreigende kwalen. Maar die anderen moesten langer wachten op hun beurt. Daarmee is ook het tweede principe getroffen: recht op de beste zorg.
Dit wijst erop dat niet deze principes ons hebben gemotiveerd, maar dat dat de pure angst voor het onbekende dodelijke virus was, waartegenover wij weerloos bleken te zijn. Die verklaart dat andere kwalen even moesten wijken. Deze angst voor een dreigende doodsoorzaak is zo basaal en universeel voor het mensenleven, dat die veel breder is dan de seculiere afgoderij waarin dit aardse leven het een en het al is geworden.
De controleplicht (derde principe) is weliswaar in de westerse wereld sterk ontwikkeld, maar ook die heeft toch iets universeels. Het is toch onverantwoord de dingen op hun beloop te laten. Graag zou ik mensen die in eenzaamheid ziek zijn als pastor bezoeken, maar ik wil niet het risico lopen dat ik daardoor het virus aan anderen doorgeef. Het heeft te maken met verantwoordelijkheid voor elkaars welzijn. Het is waar, daarin kun je wel eens een botsing van plichten ervaren. Maar dat ontneemt je niet de verantwoordelijkheid dat je de gezondheid van iemand anders zoveel mogelijk beschermt.
Ik ben minder pessimistisch over de motieven achter de collectieve reactie op de pandemie. Het positieve in die maatregelen wordt nog extra geïllustreerd, wanneer ze geconfronteerd worden met een kritische opstelling uit een heel andere hoek, vanuit de economische belangen. Van daaruit wordt gezegd: waarom zo overdreven zorg besteden aan de zwaksten en daarvoor een hele samenleving platleggen? Die zwaksten gaan toch wel binnen nu en enkele jaren dood. Is dat het offer waard dat we een de economie van de meeste sectoren van het bedrijfsleven naar de knoppen helpen Nee, zeggen we daarop, de zorg voor en de bescherming van mensen in hun zwakte gaat voor.
Toch val ik Van der Schee niet volledig af. De collectieve angst is een belangrijke motor geweest. Het ziet ernaar uit dat wanneer de angst afneemt, ook de onderlinge solidariteit terug gaat loopt. Dat is geen ideaal uitgangspunt. Angst is niet de beste raadgever. De beste raadgevers zijn liefde en vertrouwen. Die verlossen ons ervan dat we rigide met isolering omgaan. Die helpen ons niet koste wat het kost alle risico’s te vermijden, maar veeleer mensen te bemoedigen, ook door nabijheid. Voorzichtigheid blijft daarbij het devies. Maar dat staat niet ter discussie
Het zegenrijke van zo’n houding is, dat bij alle besef van de eigen verantwoordelijkheid er ontspanning komt in onze manier van omgaan met het gevaar. Die ontspanning vermindert bovendien de stress, en die stressvermindering is weer belangrijk voor het behoud van weerstand tegen het virus.