Wat is Poetin voor iemand? De meningen daarover in het westen zijn verdeeld. Zo wordt er gezegd dat de Russische ziel in hem huist en dat wij die niet begrijpen. Als gevolg daarvan meten wij Poetin met verkeerde westerse maatstaven en doen wij hem onrecht. Anderen prijzen hem omdat hij openlijk kritiek levert op de westerse decadentie die tot uitdrukking komt in een ongelimiteerde ruimte voor homo’s en anarchistische groepen en onze consumptieve instelling. Daartegenover staat de opvatting dat Poetin in Leningrad (St. Petersburg) is opgegroeid als straatvechtertje, en dat zijn mentaliteit daardoor het beste wordt verklaard.
Laten we proberen houvast te krijgen aan een paar feiten. Poetin is opgegroeid in het communistische systeem en is daarin tot de neergang van het Sovjetcommunisme blijven functioneren. Een aantal jaren werkte hij bij de geheime dienst, de KGB, echter niet bij een afdeling gericht tegen de eigen bevolking, maar internationaal. Poetins antidemocratische houding blijkt op verschillende manieren. Hij is niet bereid terug te treden als machthebber. Toen zijn maximale ambtstermijn als president verstreken was, verzon hij een list om minister-president te worden en na vier jaar opnieuw president. Oppositiegroepen hebben het zwaar. Ze krijgen nauwelijks tot geen uitzendmogelijkheden in de media. Oppositieleiders worden aangeklaagd in politieke processen. Kritische radio- en televisiezenders wordt het zwijgen opgelegd. Vrije nieuwsgaring is uitgesloten. De corruptie is enorm toegenomen. Poetin schendt de soevereiniteit van andere staten, annexeert De Krim en stookt in Oost Oekraïne. De eigen bevolking wordt eenzijdig voorgelicht. Vrije meningsvorming via publieke discussies is onmogelijk gemaakt.
Als ik dit overzie, overheerst bij mij het beeld van de straatvechter die zich wel voelt bij het cynisme van de macht. Natuurlijk maakt hij daarbij gebruik van Russische sentimenten, en natuurlijk hoort daar ook een bepaalde morele code bij. Die wordt mede bepaald door het feit dat de Russische samenleving veel minder door de Verlichting heengegaan is dan de westerse. Als gevolg daarvan is het democratische besef veel minder ontwikkeld, en het denken in termen van eigen macht en grootheid (nationalisme) veel meer. Ook een meer traditionele opvatting over seksualiteit hangt ermee samen.
Dat Poetin niet een integere pleitbezorger is van Russische waarden, maar dat hij Russische sentimenten gebruikt voor zijn eigen machtsspel, blijkt uit de manier waarop hij homofobie en homohaat eerder aanwakkert dan probeert te temperen, en hoe hij zijn machtsgebied vergroot met voorbijgaan aan het internationale recht. Natuurlijk doen wij er goed aan te rekenen met psychologische factoren als gekwetst zelfgevoel in de Russische volksaard, maar Poetin weet het te exploiteren in zijn eigen voordeel.
Ook elders is heel veel politieke macht cynisch van aard. Het eigen voordeel gaat voorop. De rechtvaardiging komt daarna. Het voordeel van Poetin is wellicht, dat hij dat principe niet verdoezelt, maar dat ronduit in praktijk brengt. Daarmee weet je wat je aan hem hebt. Toch zou ik er terughoudend in zijn zijn motieven te idealiseren. Zo mooi zijn die niet. Althans, wanneer we afgaan op de feiten dringt die conclusie zich op.