Een geheimenis

In het Nieuwe Testament wordt het evangelie een geheimenis genoemd. Dat klinkt sommigen in de oren als irritante vaagtaal, omdat het betrekking heeft op dimensies die zich aan onze controle en ons begrijpen onttrekken. Ik doe graag een poging door die weerstand heen te komen.

Onthulling van het verborgene
Als we ons afvragen wat iets tot geheimenis maakt, dan is het eerste wat zich aandient: dat iets aan het licht komt wat verborgen was. Onvermoede verbanden worden blootgelegd voor mensen die er iets mee hebben. ‘Geheimenis’ benoemt een proces dat van verwarring tot verwondering leidt.

Verwarring
Verwarring ontstaat bij de volgende waarnemingen. Hoe moet dat nu met het verkondigde koninkrijk, als zo veel mensen hun schouders erover ophalen of afhaken? Wat is dat voor ontwikkeling dat Jezus’ eigen volk Hem als messias verwerpt en dat de boodschap onder de heidenen gretig aftrek vindt? Wat is dat voor evangelie dat spreekt over de smadelijke kruisdood van de Redder die Gods koning over hemel en aarde geworden is?

Bijzondere verbanden
De verwondering betreft de verborgen verbanden die God legt en die Hij nu met de volgelingen van Jezus deelt: de verholen kracht van het koninkrijk analoog aan de levenskracht van zaad (Matt. 4); God die de verwerping van de messias door een groot deel van het Joodse volk gebruikt om de hele wereld te bereiken (Rom. 11); de eenheid van levenden en doden bij de wederkomst van Jezus (1 Tess. 4); een intieme eenheid tussen Christus en zijn kerk als de eenheid tussen man en vrouw (Ef. 5); Jezus’ rehabilitatie door God via zijn opwekking uit de dood, zijn verhoging en de erkenning van zijn koningschap door middel van de wereldwijde zending (1 Tim. 3 slot).

Motiverende liefde
Kennis van de geheimenissen verbindt zich via verwondering met de liefde. Ademloos word je bepaald bij de ongedachte dingen die God doet. Je weet je opgenomen in Gods ongekende wijsheid en trouw. Daarin raak je door Hem gefascineerd, geboeid. Die band, die je aan Hem bindt, kan alleen een band van het verlangen en de liefde zijn. Je komt niet meer van Hem los en dat wil je ook niet. Het geheimenis is als een magneet die trekt, als een verborgen kracht die niet is te weerstaan.

God is ons ver vooruit
God is ons al ver vooruit in zijn bedoelingen en gedachten. Hij is er overal bij. Tegelijk is Hij onbegrijpelijk verheven. Wanneer wij nog geen vermoeden hebben van de complicaties waarmee we te maken krijgen, heeft Hij ze al opgevangen en dienstbaar gemaakt aan zijn doelstellingen. Deze God is onovertroffen. Dat is de lading van het begrip ‘geheimenis’.

Een impasse waaraan God betekenis geeft
God blijkt de vastgelopen situatie rond Jezus’ kruisiging te kunnen gebruiken voor een voortzetting die tegelijk een nieuwe start is. Dat betekent niet dat Hij zelf het dode punt heeft gearrangeerd. Dat de mensen zich tegen Hem keren is tegen zijn wil en bedoeling. Maar Hij overziet verleden, heden en toekomst wel. Hij kan de ontwikkelingen in zijn hand nemen en naar zijn hand zetten. Zo krijgt de impasse betekenis en kan erover gesproken worden vanuit het doel dat God eraan stelt, omdat Hij op de gebeurtenissen anticipeert. Hij maakt het kwaad ondergeschikt aan zijn doel, neemt het in dienst en overwint het. Dat leidt in het Nieuwe Testament tot hogereorde-uitspraken over Jezus ‘die gekomen is om zijn leven te geven als losgeld voor velen’ (Matteüs 20:28; zie ook de instellingswoorden van het avondmaal en de brief aan de Hebreeën).

Hogereorde-uitspraken in de Bijbel
Het valt op dat in de Bijbel op diverse plaatsen die hogereorde-uitspraken over Gods bedoelingen met de zending van zijn Zoon de nadruk krijgen, terwijl ik in deze blogserie juist de nadruk leg op de dynamiek van de geschiedenis die niet te vangen is in vooropgezette bedoelingen op metaniveau. Dit verschil in nadruk kan als volgt verklaard worden.

Het trauma van de verwerping
Tijdens het ontstaan van de geschriften van het Nieuwe Testament was het trauma van wat Jezus overkwam en hoe negatief het evangelie veelal werd onthaald nog vers. De verwarring, de ontreddering was groot geweest. De tegenwerking vanuit joden en heidenen was een hardnekkige factor van betekenis. De verbijsterende werkelijkheid van het meedogenloze verzet dat tot Jezus’ smadelijke en smartelijke levenseinde leidde was nog voelbaar. Na Jezus’ verschijningen en de overvloedige werking van de Geest was er veel gebeurd. Maar het verhaal dat als het goede nieuws werd verspreid gaf nog steeds aanstoot. De ontvangers van de brief aan de Hebreeën hadden te stellen met tegenwerking en dreigden op te geven. Dat vroeg om een groter zinsverband, om een samenhang vanuit Gods verborgen intentie en leiding. Vandaar dat accent op de duiding vanuit Gods bedoeling.

Platgeslagen door onze bekendheid ermee
In onze tijd ligt het precies omgekeerd. Traditioneel opgevoede christenen zijn volledig vertrouwd met die betekenis gevende duidingen vanuit Gods bedoeling. Die hebben zo veel aandacht gekregen dat het wel lijkt of het zo allemaal door God is geprogrammeerd. Het grote zinsverband hebben wij bewaard, maar wij hebben geen herinneringen aan de schokken die gebeurtenissen van toen teweegbrachten. Het wordt een boodschap zonder compassie en commotie, zonder het hartstochtelijke geduld van God dat Jezus duur is komen te staan, maar waar Hij helemaal achter stond, en zonder de verontwaardiging bij mensen die vonden dat Hij veel te ver ging. Door dat gemis wordt het evangelie in de vorm van duidende samenvattingen een vlak verhaal dat niet meer inspireert. Dat vraagt in onze tijd om een accent op de dynamiek en dramatiek van wat er gebeurde, en op hoe God en de mensen daar in stonden en staan.

Verbinding van uitersten
Het geheimenis verbindt die twee: het spreekt van Gods diepere bedoeling in een op zichzelf onoverzichtelijk, chaotisch, ambivalent gebeuren. Door die verbinding worden wij het verhaal in gezogen en tegelijk tot verwondering gebracht over de heilzame orde die God in de gebeurtenissen aanbrengt en over de manier waarop Hij alles leidt naar zijn triomf.

Een uitvoeriger verantwoording van de betekenis van het geheimenis voor het verstaan van Gods beleid in zijn omgaan met mensen kun je vinden in deze bijlage (3700 woorden).